Lech Bądkowski

Lech Bądkowski

Lech Bądkowski

Stanica

Data i miejsce urodzenia	24 stycznia 1920 Toruń
Data i miejsce śmierci	24 lutego 1984 Gdańsk
Miejsce spoczynku	Gdańsk Cmentarz Srebrzysko
Zawód, zajęcie	pisarz, dziennikarz, tłumacz
Odznaczenia
[badkowski.pl Strona internetowa]

{{Biogram infobox}} Nieprawidłowe/puste pola: "www". Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | alt grafiki = Nieznane pola: "podpis".

Lech Bądkowski, ps. „Stanica” (ur. 24 stycznia 1920 w Toruniu, zm. 24 lutego 1984 w Gdańsku) – polski i kaszubski pisarz, dziennikarz, tłumacz, działacz polityczny, kulturalny i społeczny, podporucznik Wojska Polskiego.

Życiorys

Młodość

Lech Bądkowski (właśc. Leszek Mieczysław Zygmunt Buntkowski) urodził się 24 stycznia 1920 w Toruniu jako syn Kazimierza Buntkowskiego i Zofii z domu Faustmann. Miał brata Tadeusza i siostrę Aleksandrę. Uczęszczał tam do szkoły powszechnej i Gimnazjum Klasycznego im. M. Kopernika, które ukończył w 1938. Pod wpływem ojca, który był m.in. przewodnikiem wycieczek, zainteresował się historią i geografią Pomorza. 21 września 1938 został przyjęty na Wydział Prawa Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie, a siedem dni później urlopowany celem odbycia czynnej służby wojskowej. W czasie służby wojskowej ukończył Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 4 DP przy 67 Pułku Piechoty w Brodnicy.

Wojna

W czasie kampanii wrześniowej 1939 dowodził plutonem piechoty i m.in. walczył w bitwie nad Bzurą, którą potem opisał w książce Żołnierze znad Bzury. W 1940 przedostał się do Francji i został przyjęty do Wojska Polskiego. Jako kapral podchorąży otrzymał stopień aspiranta. Został przydzielony do Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich, w szeregach której odbył kampanię norweską i francuską. Walczył w bitwie o Narwik i wykazał się męstwem. W czerwcu został ewakuowany z Francji do Wielkiej Brytanii.

19 lipca 1941 został zaliczony w Poczet Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari i otrzymał oznaki Krzyża Srebrnego tego orderu. 21 lipca 1941 w miejscowości Douglas w Szkocji został odznaczony przez generała Władysława Sikorskiego Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, a 20 listopada 1941, jako aspirant Lech Buntkowski otrzymał legitymację kawalera Orderu Wojennego Virtuti Militari kl. V. (leg. nr 8810).

Jego oddział stacjonował też w St Andrews. Potem pełnił służbę w 1 kompanii przeciwpancernej 1 Brygady Strzelców, Polskiej Marynarce Wojennej i w jednostce spadochroniarzy w Szkocji. Odbył przeszkolenie dla cichociemnych i miał zostać zrzucony na teren okupowany, do czego nie doszło. Dosłużył się stopnia podporucznika. W Anglii działał w Związku Pomorskim i napisał broszurę Pomorska myśl polityczna (1945), będącą szkicem historyczno-ideologicznym.

Lata stalinowskie

W 1946 wrócił do Polski i zamieszkał w Gdyni. W 1947 ożenił się z Zofią Janiszewską. 30 czerwca 1947 w Sądzie Grodzkim w Toruniu uzyskał błyskawicznie sprostowanie metryki urodzenia powołując się na brzmienie nazwiska dziadka, które zostało zniemczone podczas zaboru pruskiego. Już jako Lech Bądkowski 20 października 1949 otrzymał (z oceną dobry) dyplom Wyższego Studium Administracyjno-Gospodarczego przy Wyższej Szkole Handlu Morskiego w Gdyni z siedzibą w Sopocie. W 1951 zamieszkał w Gdańsku przy ul. Długiej 79/80 m. 5. Pod koniec roku ukończył (zaocznie) nauki polityczne na Wydziale Prawa Uniwersytetu Łódzkiego. Związał się z wybrzeżową prasą – od 1952 pisał w Dzienniku Bałtyckim, a od 1953 w tygodniku Rybak Morski. Na początku 1952 ukazała się jego pierwsza powieść Kuter na strądzie, napisana w estetyce socrealistycznej, do której pisarz nabrał potem dystansu. W 1953 doczekał się córki Sławiny, po mężu Kosmulskiej. Od końca lipca 1953 działał w Związku Literatów Polskich. Z powodu wojennej przeszłości nie zdobył jednak pełnego zaufania ówczesnych władz i został odsunięty od pracy w prasie codziennej. W latach 1954–1956 był kierownikiem Teatru Lalki i Aktora Miniatura. W 1956 wystawił w nim jedną bajkę dla dzieci, a trzy lata później następną. W 1956 był krótko zastępcą redaktora naczelnego tygodnika Ziemia i Morze, którym kierowała Maria Boniecka.

Po Październiku ’56

Targ Rybny w Gdańsku - w tym domu (w latach 1960-1984) mieszkał i tworzył Lech Bądkowski

Targ Rybny w Gdańsku – w tym domu (w latach 1960-1984) mieszkał i tworzył Lech Bądkowski

W 1956 Lech Bądkowski współtworzył Zrzeszenie Kaszubskie (późniejsze Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie) i jego program ideowy, mimo że nie był Kaszubą i nie mówił po kaszubsku. We władzach ZKP był od początku. Miał legitymację nr 11. Opracował zarys historii literatury kaszubskiej, wydany później jako druk powielany. Przygotował dogłębną analizę pierwszych lat działalności tej organizacji i poszerzenie jej profilu oraz nazwy, co nastąpiło w 1964. W latach 1957–1966 był prezesem oddziału gdańskiego ZLP. Napisał też wtedy swe najpopularniejsze książki: Wesoło w tropikach i Bitwa trwa, która miała kilka wydań. 22 lipca 1960 otrzymał odznakę honorową „Za zasługi dla Gdańska” (legitymacja nr 180), uzyskał też dla siebie lokal na pracownię literacką przy ul. Targ Rybny 6c/7. W tych latach przetłumaczył z języka kaszubskiego na polski arcydzieło prozatorskie literatury kaszubskiej – powieść Żëcé i przigodë Remusa (Życie i przygody Remusa) Aleksandra Majkowskiego. Wzbudziło ono wielkie zainteresowanie oraz kontrowersje ze strony niektórych działaczy i naukowców-polonistów, głównie prof. Andrzeja Bukowskiego, który do końca zwalczał pisarza i jego tłumaczenie. Książka się jednak obroniła i szybko została wznowiona. 10 maja 1965 Bądkowski otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, a 27 listopada 1965 jako prezes Oddziału Gdańskiego ZLP na XX-lecie pracy publicystycznej i literackiej otrzymał od Wydziału Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku nagrodę pieniężną w kwocie 5000 zł. W tym samym roku wystawiono w Gdańsku jego sceniczne Intermedium. Ponownie wiele pisał do prasy codziennej, m.in. do Głosu Wybrzeża, oraz do czasopism, takich jak Biuletyn ZKP i Pomerania. Kilka tekstów Bądkowskiego przedstawiono jako słuchowiska w Polskim Radiu Gdańsk (zachowały się też jego wywiady radiowe z późniejszych lat). Pisał i wydawał mniej więcej jedną książkę rocznie, a niektóre z nich uzyskiwały kolejne wydania. (Ale jego gotowa powieść Huśtawka mogła się ukazać dopiero po śmierci autora, w innej rzeczywistości politycznej.) Powoli narastał w nim jednak sprzeciw wobec systemu rządów w PRL-u i w 1968 – wraz z dwoma pisarzami Wybrzeża Różą Ostrowską i Franciszkiem Fenikowskim – oficjalnie zaprotestował wobec wydarzeń marcowych.

Lata siedemdziesiąte XX wieku (epoka Edwarda Gierka)

Od początku lat 70. tempo pracy twórczej L. Bądkowskiego nieco spadło. Jednym z powodów były trudności czynione przez władze i cenzurę, drugim – styl życia, nałogi i problemy zdrowotne pisarza. Niewątpliwie wielostronność zainteresowań i działalności, jaką prowadził, musiała spowodować rozproszenie jego artystycznej energii i sił, a trzeba dodać, że w swej pracy starał się być drobiazgowy i dokładny. Studia nad niektórymi zagadnieniami pochłaniały mu mnóstwo czasu, podobnie życie towarzyskie, korespondencja z licznymi znajomymi, jak np. z Maciejem Słomczyńskim i różne prace redakcyjne. W tych latach Bądkowski znalazł czas na opracowanie i napisanie wstępów do dwóch książek Augustyna Necla Z deszczu pod rynnę i Rewianie oraz pracy Jerzego Pobłockiego Na Kaszubach przed 100 laty. Tematem jego własnej twórczości literackiej było m.in. Pomorze Nadwiślańskie i jego historia. W połowie lat 70. Bądkowski zaplanował sześcioczęściowy cykl powieści o początkach państwowości na Pomorzu, z którego ukończył tylko dwa tomy: Młody książę i Chmury. Za twórczość i działalność na rzecz Pomorza otrzymał Medal Stolema (1978). Od marca 1979 był członkiem Polskiego Klubu Literackiego P.E.N. Łącznie napisał ok. 1000 artykułów oraz 30 książek i broszur. Stał się obiektem zainteresowania Służby Bezpieczeństwa, założono mu podsłuchy w mieszkaniu i w pracowni, a w aktach otrzymał pseudonim Inspirator. Pod koniec lat 70. włączył się w działalność opozycyjną środowiska gdańskiego; wśród młodych liberałów i konserwatystów, m.in. związanych z Ruchem Młodej Polski, miał wielu znajomych i przyjaciół. W 1978 w tzw. drugim obiegu opublikował dla nich szkic polityczny Kaszubsko-pomorskie drogi, który wcześniej zakwestionowała cenzura. Pod koniec życia doczekał się narodzin swego pierwszego wnuka Barnima. (Wnuczka Miłosława urodziła się już po śmierci L. Bądkowskiego.)

Lata osiemdziesiąte XX wieku

W sierpniu 1980 L. Bądkowski jako przedstawiciel literatów Wybrzeża poparł strajkujących stoczniowców. Od 21 sierpnia 1980 był członkiem prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej, jego rzecznikiem prasowym, a także członkiem grupy negocjującej Porozumienia Gdańskie, w której odpowiadał za postanowienia dotyczące wolności słowa w Polsce. (Na taśmie filmowej zachował się fragment jego wystąpienia, wykorzystany potem w filmie o nim.) Założył Klub Myśli Politycznej im. Konstytucji 3 Maja. W 1980 został redaktorem rubryki Samorządność, która ukazywała się w Dzienniku Bałtyckim. 1 sierpnia 1981 otrzymał Nagrodę Prezydenta Miasta Gdańska Jerzego Młynarczyka za zasługi w upowszechnianiu kultury, sztuki i wiedzy o Gdańsku. 17 sierpnia 1981 otrzymał pełnomocnictwo Lecha Wałęsy do utworzenia i wydawania tygodnika na bazie rubryki Samorządność i pod tą samą nazwą. 11 września 1981 cenzura, czyli Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, wydała zgodę na tę inicjatywę. Tygodnik Samorządność ukazał się w końcu listopada 1981 i zdążył wydać 3 numery. Zawieszono go w stanie wojennym, choć oficjalnie Bądkowski był jego redaktorem naczelnym do końca 1982. Otrzymał wtedy wynagrodzenie w kwocie 6100 zł. Po 13 grudnia L. Bądkowski publikował w pismach Bratniak i Własne Zdanie. Przygotował czwarty numer Samorządności, który nie trafił do normalnej dystrybucji. Skupiał wtedy wokół siebie młodych działaczy regionalnych i solidarnościowych. Za długoletnią działalność na rzecz Pomorza otrzymał Pieczęć Świętopełka Wielkiego klasy złotej (1982).

Grób Lecha Bądkowskiego na gdańskim cmentarzu Srebrzysko

Od końca lat 70. L. Bądkowski chorował na raka i zmarł 24 lutego 1984 w swym domu w Gdańsku. Został pochowany na Srebrzysku w Gdańsku. Jego pogrzeb, w którym uczestniczyli m.in. Zbigniew Herbert, Bronisław Geremek, Donald Tusk i ok. 5000 mieszkańców Pomorza, stał się manifestacją opozycji przeciw rządowi. Później na jego mogile stanęła rzeźba kaszubskiego Gryfa z napisem Lech Bądkowski – pisarz, żołnierz, obywatel.

Pokłosie i pamięć

W 1987 Lech Bądkowski został patronem nagrody literackiej Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. W 1988 w domu przy ul. Targ Rybny 6c w Gdańsku, gdzie miał swoją pracownię, staraniem ZKP wmurowano tablicę z napisem: W tym domu w latach 1960–1984 mieszkał i tworzył Lech Bądkowski / pisarz, działacz kaszubsko-pomorski / sygnatariusz Porozumień Gdańskich 1980.

Od 24 maja 1991 Bądkowski jest patronem Szkoły Podstawowej w Luzinie, w którym miał okazję bywać; była to pierwsza szkoła jego imienia. Na początku lat dziewięćdziesiątych jego imieniem nazwano jedną z ulic na gdańskich Siedlcach oraz gimnazjum na gdańskim Jasieniu, a w 2000 otrzymał pośmiertnie tytuł Honorowego Obywatela Gdańska. W związku z tym 22 lutego 2000 odbył się w Gdańsku wieczór wspomnień o L. Bądkowskim, a 9 marca 2000 otwarto w MKT Plama w Gdańsku Zaspie wystawę Lech Bądkowski – człowiek, pisarz, obywatel. W Gdańsku, Luzinie, Rumi, Tczewie, Starogardzie Gdańskim i Gdyni znajdują się niewielkie i peryferyjne ulice Bądkowskiego.

3 maja 2006 Prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył go pośmiertnie Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Od lutego 2006 miesięcznik Pomerania opublikował kilkanaście wspomnień ludzi, którzy znali Bądkowskiego. Powstał też o nim film Kryptonim »Inspirator«, pokazywany m.in. w Gdańsku, Luzinie i Gdyni oraz w TVP Gdańsk. W ostatnich latach, prócz mniej lub bardziej rocznicowych spotkań, wznowiono też część jego dorobku, opublikowano liczne archiwalia i napisano o nim trzy książki oraz – trzecią już – pracę magisterską. Rok 2009 został na Kaszubach ogłoszony Rokiem Lecha Bądkowskiego. 18 lutego 2009 Senat RP przyjął uchwałę w sprawie uczczenia pamięci Lecha Bądkowskiego. W tym samym dniu została otwarta przez Premiera RP Donalda Tuska i Marszałka Senatu Bogdana Borusewicza wystawa „Autorytety: Lech Bądkowski” przygotowana przez i Europejskie Centrum Solidarności. Organizator (ECS) wydał także katalog wystawy z obszernym szkicem biograficznym. W lutym wznowiono korespondencję pisarza z M. Słomczyńskim. Jest patronem dzwonu b1 carillonu Ratusza Głównego Miasta w Gdańsku.

Dorobek literacki

Powieści

• Kuter na strądzie, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1951 (właśc. 1952)
• Połów nadziei, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1959, 1974
• Pieśń o miłosnym wieńcu, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1961, Oficyna Czec Gdańsk 1997
• Wesoło w tropikach, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1962, 1967, 1980
• Oko za oko, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1963
• Powtórka, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1969, 1972
• Żołnierze znad Bzury, Książka i Wiedza, Warszawa 1969
• Kulminacja, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1972
• Legenda o pustelniku, Wyd. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 1974, Oficyna Czec, Gdańsk 2004
• Oblężenie, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1976
• Młody książę, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1980
• Huśtawka, Wydawnictwo Pojezierze, Olsztyn-Białystok 1984
• Chmury, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1985

Zbiory opowiadań

• Pan grodziska i inne opowiadania, Iskry, Warszawa 1955
• Bitwa trwa, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1960, 1962 (wyd. poszerzone), 1966 (wyd. poszerzone), 1977 (wyd. poszerzone), Oficyna Czec Gdańsk 2005
• O których myślimy, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1966
• Wszystko się liczy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1971 (właśc. 1972)
• Sny, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1978

Bajki

• Złoty sen, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1957
• Zaklęta królewianka, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1959

Dramat

• Sąd nieostateczny (Moralitet całkiem nowy). Sztuka w trzech aktach z dwoma intermediami, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1958
• Sobótka, [w:] „Biuletyn ZK-P” 2/68

Publicystyka i szkice historyczne

• Pomorska myśl polityczna, Wyd. Ruch Pomorski, Londyn (właśc. Okehampton) 1945, Wyd. Arkun, Gdynia 1990
• Słowińcy, Sport i Turystyka, Warszawa 1956
• Zarys historii literatury kaszubskiej, Wyd. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 1959, Oficyna Czec, Gdańsk 2006
• Wielkie Jezioro Gorzkie, Iskry, Warszawa 1970 (właśc. 1969)
• Poczet książąt Pomorza Gdańskiego, Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, Gdańsk 1974 (ilustracje: Wawrzyniec Samp)
• Sygnet Świętopełka, Wyd. ZK-P, Gdańsk 1976
• Odwrócona kotwica, Wyd. Ossolineum, Wrocław 1976, Wyd. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 1998, Oficyna Czec, Gdańsk 2005
• Kaszubsko-pomorskie drogi, nakł. autora, Gdańsk 1978, Wyd. Arkun, Gdynia 1991 (łącznie z Twarzą do przyszłości)
• Rozmyszlania o Ceynowie, Wyd. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 1981 (wraz z wierszami Jana Karnowskiego)
• Myśleć samemu. Wybór artykułów z lat 1970-1981, Wyd. Kara Remusa i Wojewódzki Ośrodek Kultury, Gdańsk 1990
• Twarzą do przyszłości. Kaszubsko-pomorskie drogi, Wyd. Arkun, Gdynia 1991
• Obowiązek prawdy. Cztery rozmowy z Lechem Bądkowskim, Oficyna Czec, Gdańsk 2004

Tłumaczenia z języka kaszubskiego na język polski

• F. Sędzicki, Baśnie kaszubskie, 1957
• W. Łęga, Legendy Pomorza, 1958
• A. Majkowski, Życie i przygody Remusa, 1964, 1966, Oficyna Czec, Gdańsk 1995 (wydanie dwujęzyczne), 1997, 2003

Ordery, odznaczenia i odznaki

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – pośmiertnie 3 maja 2006
• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari – 19 lipca 1941
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 10 maja 1965
• Znak Spadochronowy
• Odznaka honorowa „Za zasługi dla Gdańska” – 22 lipca 1960

Nagrody

• Laureat Nagrody Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury(za 1981)

Bibliografia

• F. Fornalczyk, Znaki życia. Szkice, Poznań 1961.
• M. Misiorny (opr.), Pisarze Gdańscy. Informator, Gdańsk 1969.
• J. Bożychowski (opr.), Pisarze Pomorza Gdańskiego. Informator biograficzno-bibliograficzny, Gdańsk 1975.
• J. Chilla (opr.), Dorobek twórczy pisarzy Wybrzeża Gdańskiego, Gdańsk 1981.
• L.M. Bartelski, Polscy pisarze współcześni 1939–1991. Leksykon, Warszawa 1995.
• T. Bolduan, Nie dali się złamać. Spojrzenie na ruch kaszubski 1939–1995, Gdańsk 1996.
• Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, Gdańsk 1996.
• P. Pizuński, 100 Gdańszczan znanych i godnych poznania, Skarszewy 1997.
• T. Bolduan, Nowy bedeker kaszubski, Gdańsk 1997, 2002.
• J. Kotlica, Lech Bądkowski – rzecznik Rzeczpospolitej, Pelplin–Gdynia 2001.
• P. Zbierski, Na własny rachunek. Rzecz o Lechu Bądkowskim, Gdańsk 2004.
• J. Borzyszkowski (opr.), Pro Memoria. Lech Bądkowski (1920–1984), Gdańsk 2004.
• C. Obracht-Prondzyński, Zjednoczeni w idei. Pięćdziesiąt lat działalności Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego (1956–2006), Gdańsk 2006.
• Kaszubi w PRL, Gdańsk 2007.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona poświęcona Lechowi Bądkowskiemu